استریلیزه کردن و مراقبت از اینسترومنت‌های دندانپزشکی:
راهنمای جامع برای دندانپزشکان
مقدمه
در دندانپزشکی، رعایت اصول بهداشت و کنترل عفونت از اهمیت بالایی برخوردار است. یکی از مهم‌ترین ارکان این موضوع، استریلیزاسیون ابزارهای دندانپزشکی است. استفاده از ابزارهای آلوده می‌تواند باعث انتقال بیماری‌های خطرناکی مانند هپاتیت B، هپاتیت C، HIV و دیگر عفونت‌ها به بیماران و کادر درمان شود. از این‌رو، در این مقاله به صورت جامع به بررسی روش‌های استریلیزاسیون و نحوه صحیح مراقبت از اینسترومنت‌های دندانپزشکی می‌پردازیم.
چرا استریلیزاسیون ابزارهای دندانپزشکی اهمیت دارد؟
پیشگیری از انتقال عفونت‌ها: ابزارهایی که در تماس مستقیم با بزاق، خون یا بافت‌های دهانی هستند، در صورت عدم ضدعفونی صحیح، ناقل بیماری می‌شوند.
افزایش طول عمر ابزارها: با رعایت اصول نگهداری و شستشوی صحیح، می‌توان عمر مفید تجهیزات را افزایش داد.
رعایت استانداردهای بین‌المللی: سازمان‌های بهداشت جهانی و نهادهای نظارتی مانند ADA و CDC بر رعایت پروتکل‌های استریلیزاسیون تاکید دارند.
—
مراحل اصلی استریلیزه کردن ابزارهای دندانپزشکی
1. پیش‌تمیزکاری (Pre-Cleaning)
قبل از هرگونه ضدعفونی یا استریلیزاسیون، باید ذرات قابل مشاهده مانند خون، بزاق و بقایای بافتی از ابزار حذف شوند. این مرحله معمولاً شامل موارد زیر است:
استفاده از اسپری‌های آنزیمی یا مواد شوینده مخصوص ابزار پزشکی
استفاده از اولتراسونیک کلینر (Ultrasonic Cleaner) برای پاکسازی عمیق ابزار
2. شستشوی دستی یا مکانیزه
ابزارهایی که قابلیت شستشوی دستی دارند، باید با برس نرم و مواد شوینده مخصوص تمیز شوند. همچنین دستگاه‌های واشر-دیزینفکتور (Washer-Disinfector) برای شستشوی دقیق‌تر توصیه می‌شوند.
3. خشک‌کردن
ابزارها پس از شستشو باید به‌طور کامل خشک شوند؛ رطوبت باقی‌مانده می‌تواند روند استریلیزاسیون را مختل کند. استفاده از هوای فشرده یا دستمال‌های بدون پرز برای این کار رایج است.
4. بسته‌بندی (Packaging)
برای حفظ استریلیته، ابزارها در پک‌های استریل یا رول‌های مخصوص با نشانگر حرارتی بسته‌بندی می‌شوند. بسته‌بندی مناسب، از آلودگی ابزارها پس از استریلیزاسیون جلوگیری می‌کند.
5. استریلیزاسیون نهایی
رایج‌ترین روش استریلیزاسیون در دندانپزشکی، اتوکلاو کردن (Autoclaving) است که با استفاده از بخار اشباع در دمای بالا (معمولاً 121-134 درجه سانتی‌گراد) و فشار، میکروارگانیسم‌ها را از بین می‌برد.
انواع اتوکلاو شامل:
کلاس B: مناسب برای ابزارهای متخلخل، جامد و بسته‌بندی‌شده؛ پرکاربردترین نوع در دندانپزشکی
کلاس N و S: کاربرد محدودتری دارند و بیشتر برای ابزارهای ساده استفاده می‌شوند
نگهداری و مراقبت از ابزارهای دندانپزشکی
روغن‌کاری (Lubrication)ابزارهای دارای مفصل مانند فورسپس، آنگل و توربین‌ها نیازمند روغن‌کاری منظم هستند تا عملکرد بهینه و عمر طولانی‌تری داشته باشند.
جلوگیری از خوردگیاستفاده از آب مقطر در اتوکلاو برای جلوگیری از ایجاد رسوب
خشک‌کردن کامل ابزارها قبل از استریلیزاسیون
بررسی سلامت ابزارقبل از استفاده مجدد از ابزارها باید از سالم بودن، تیز بودن و عدم تغییر رنگ یا شکستگی آنها اطمینان حاصل شود. ابزارهای آسیب‌دیده نباید استفاده شوند.
خطاهای رایج در استریلیزاسیون ابزارها
بارگذاری بیش از حد اتوکلاو
عدم استفاده از اندیکاتورهای شیمیایی و بیولوژیکی برای کنترل فرایند استریلیزاسیون
باز کردن درب اتوکلاو قبل از خنک شدن کامل دستگاه
استفاده مجدد از بسته‌بندی‌های آسیب‌دیده
استفاده از اندیکاتورها برای اطمینان از صحت استریلیزاسیون
اندیکاتور شیمیایی: تغییر رنگ نشان می‌دهد که دما و زمان مناسب بوده است.
اندیکاتور بیولوژیکی: برای اطمینان 100 درصدی از نابودی میکروارگانیسم‌ها، حاوی اسپور زنده می‌باشد و پس از فرایند، در محیط کشت بررسی می‌شود.
نتیجه‌گیری
استریلیزاسیون ابزارهای دندانپزشکی نه‌تنها یک الزام قانونی و حرفه‌ای است، بلکه نشانه‌ای از احترام به سلامت بیماران و رعایت اصول ایمنی شغلی است. با رعایت دقیق مراحل استریلیزاسیون، مراقبت از ابزارها و استفاده از تجهیزات استاندارد، می‌توان از انتقال عفونت‌ها جلوگیری کرده و کیفیت خدمات دندانپزشکی را به سطح بالاتری رساند.